Korleis gje verdi til det som er og dei som er folkekyrkja?
Korleis ein me forstå det ganske så særnorske fenomen som heiter folkekyrkja? Fyrst litt om bakgrunnen for at eg har vald temaet, så litt om dei to ulike syn som (grovt sett) finst på folkekyrkja. Eg vil også visa korleis ikkje minst trusopplæringsreforma har anlagt eit folkekyrkjeleg perspektiv.
Endeleg vil eg klargjera og prøva å grunngje min eigen ståstad med bibelsk grunngjeving og eit utblikk til ortodoks ekklesiologi og den såkalla ”communio-tanken”(Zizioulas). Feministteologien understrekar at kyrkja er eit fellesskap der ALLE vert invitert, også dei som har definert seg utafor. Det er plass ved det bugnande bordet som Gud har dekka for alle, uavhengig av rase, kjønn, økonomi, etc. Pastoralteologen Manfred Josuttis opnar for nye spennande måtar å forstå og tolka folkekyrkjerøyndomen på.
Eigen bakgrunn
Eg er oppvaksen i eit kristent miljø som var prega av ”foreiningskristendom” på den måten at dei aktive truande var engasjert i bedehuset (hovudsakeleg Vestlandske indremisjonsforbund og Misjonssambandet). Sjølv om alle var medlemer i Den norske kyrkja, var døypt og gjekk til gudsteneste, hadde dette lite og ingen ting å seia for deira kristne identitet. Dei kristne gjekk i bedehuset, dei ikkje-kristne let vera. Så enkelt var det.
Det fanst ingen positiv tilknyting til det almennreligiøse og ”vanekristendommen” : Det at ein bad fadervår, gjekk til kyrkje, osv vart ofte polemisert mot i talane på bedehuset.
Bakgrunn for ”foreiningskristendommen”
For å forstå framveksten av ”foreiningskristendommen” må me attende til midten av 1800-talet og utover. Sevat Lappegard framstiller dette slik[1] :
”Vekkjingskristendommen og det johnsonske menighetsparadigma kom samstundes som det generelt var ei veldig interesse for å skipa ”associationer”. Ei ny kristendomsform vaks fram i Noreg: Foreiningskristendommen. Denne inntok posisjonane og vart førande. Me fekk,ifylgje Molland, ein generasjon prestar som ”betraktet sin oppgåve som misjonærens og sine menigheter som misjonsmark”. Folkekyrkjemenigheten vart eit reint geografisk omgrep utan positiv valør.”
Ikkje minst vart Ludvig Hope sitt kyrkjesyn rådande på Vestlandet, men også langt vidare.[2]
Dette kyrkjesynet går ut på at statskyrkja vert betrakta som eit ”stillas” som organisasjonane og vekkingsrørslene kan stå på medan dei byggjer den eigentlege menigheten.[3] Ludvig Hope var difor motstandar av at ein skipa frikyrkja av organisasjonane. Då kom så mykje energi og ressursar til å gå med til å byggja og vedlikehalda stillaset….
At mange prestar vert rekruttert frå organisasjonane og Menighetsfakultetet gav aktivt rom for ei slik tenking, om ikkje i teorien, så i praksis. Lappegard skriv at ”teologien institusjonaliserte seg då Menighetsfakultetet vart til”[4]
I prestetenesta
I mi presteteneste har eg sett korleis ”vanlege” menneske ikkje synes deira tru er ”god nok”. Då måler ein seg med dei aktive truande. Oppslutninga om kasualia som dåp, konfirmasjon og gravferd har likevel halde seg til trass for dette, i alle høve på landsbygda der eg har hatt mi presteteneste.
Bedehusmiljøa er mange stader på Vestlandet ikkje så dominerande som dei var før. Men fenomenet lever vidare, om enn i ei anna form: Mange samanliknar seg med dei som går ofte i kyrkja, dei som er synleg aktive, dei som står fram. Dei ”veldig kristne”.
I heile mi presteteneste har eg hatt ein praksis der eg har arbeidd for at desse ”vanlege” menneska skal inkluderast og reknast med. Men eg har i mindre grad arbeidd teologisk med dette. Eg har difor hatt stor glede og nytte av å få jobba teologisk med spørsmålet om ”folkekyrkjelyden” i samband med PLU og er svært takksam for denne sjansen.
PLU-prosjektet
I mitt PLU-prosjekt samtalte eg med 15 kyrkjemedlemer om korleis dei opplevde kyrkjelyden. Det som vart tydeleg i desse samtalane var at dei ”vanlege” medlemene som ikkje rekna seg mellom ”kjernen” var dei som hadde dei sterkaste vitnemåla om kva kyrkja betydde for dei, om gudstenesteopplevingar, osv. Spørsmålet som melder seg er: Kvifor reknar ikkje desse seg som aktivt tilhøyrande kyrkjelyden? Og kvifor vert dei ikkje rekna aktivt med?
To syn på folkekyrkja
1) Ei positiv tilnærming
Harald Hegstad
[5] beskriv to ulike tilnærmingsmåtar ein kan ha til folkekyrkja. Det eine kallar han eit folkekyrkjeleg perspektiv der ein tek utgangspunkt i ei positiv fortolking av den folkekyrkjelege tradisjonen ved å leggja vekt på høg oppslutning om medlemskap og rituale. Ein avviser tanken om at det berre dreiar seg om ytre former. Legg vekt på at kristen tru har stor betydning for nordmenn flest, sjølv om dette ikkje gjer seg utslag i jamnleg kyrkjegang (dessutan hevdar ein at kyrkja sjølv er skuld i at dei er framandgjorte). Det er dåpen som gjer menneske til kristne, ikkje kristelig aktivitet. Den svake tru er like god som den sterke. Ein vil fyrst og fremst bekrefta og styrka folks kristne identitet og kyrkjetilhøyrigheit. Ein må framfor alt ikkje henvenda seg til folk på ein måte som om dei befinn seg utafor kyrkja og skal inviterast inn. Folkekyrkja sine medlemer er ikkje noko misjonsmark, osb.
Slik eg finn det i litteraturen er det særleg universitetsteologar som har arbeidd med og utfalda det som Heggstad kallar det folkekyrkjelege perspektiv. Dag Myhre-Nilsen[6], Sevat Lappegard (Lappegard 1988), Lars-Johan Danbolt, Hans Stifoss-Hansen[7]. Det kan også visast til sosiologane Knut Lundby[8] og Pål Repstad og folkeminneavhandlingar av Anne B Bolstad[9] og Arne Bugge-Amundsen[10].
Det er verd å merka seg at dette kyrkjesynet kan synast å liggja til grunn for kyrkjesynet i
trusopplæringsreforma[11]
"Trosopplæringen må være stedegen og tilrettelagt slik at alle kan delta. Slik kan kirkens VI fungere som et så talrikt og mangfoldig fellesskap som det faktisk er”. (s. 115 bakgrunn for planarbeidet)
Når alle som på grunn av dåpen hører til i kirken, tar sin plass som deltakere i fellesskapet, vil det prege måten vi er kirke på (….) Vi må spørre: Hva kan barn og unge hjelpe kirken til å være?”
”Å være kirke er å være fellesskap på grunnlag av dåpen. (….) Som barnedøpende folkekirke består kirkens VI i Den Norske Kirke av et stort antall medlemmer som til sammen utgjør et mangfoldig fellesskap. Kirkens VI fremstår slik på ulike måter i ulike situasjoner fra sted til sted. Menigheten er det stedet der kirken blir synlig.
Fellesskapet i kirken består av gamle og unge mennesker, voksne og helt små mennesker. Med mennesker i ulik alder, med ulike evner og funksjonsnivå, kjønn, bakgrunn, kultur og etnisitet har enhver lokalmenighet mulighet i seg til på å være et mangfoldig læringsmiljø for bredden av alle de som på grunn av dåpen hører til der.
Som en åpen folkekirke utfordres lokalmenighetene til å gi ”folk flest” anledninger til å være delaktige i menighetens fellesskap gjennom å legge til rette for å tolke livets, årets og kirkens viktige tider i lys av troen vi er døpt til. På den måten kan folkekirken oppleves som en kirke for alle fordi den har med deres liv å gjøre.” (mine uthevingar).
Her er hovudføremålet å ”styrke og bekrefte tilhørigheten” til kyrkja, med vekt på medlemskap ved dåp. Eg oppfattar trusopplæringsreforma slik at dette er ei hovudsak. Liknande målsetjingar finn ein også i samband med gudstenestereforma.
Sjømannskirken/Den norske kyrkja i utlandet har også eit uttalt ynskje om å framstå slik[12]
2) Ei kritisk tilnærming
Den andre fortolkingsmåten kallar Hegstad eit misjonsperspektiv. Sjølv om fleirtalet av nordmenn er nominelle kyrkjemedlemer, er det berre eit mindretal som er verkeleg kristne.
Sann tru må gje seg utslag i omvending, medviten tru og vedkjenning og føre til deltaking i eit kristent fellesskap, til teneste og misjon. Den kyrkjelege strategi vert då ikkje å bekrefta, men utfordra folk i forhold til deira kristne tru. Folkekyrkja vert på denne måten ei misjonsmark.
Det er særleg i Missional Church-litteraturen at dette vert ført ut i sin yttarste konsekvens. Døme frå litteraturlista er Knud Jørgensen[13] . Men synet finst også i ei meir nyansert form hjå t.d. Andreas Aarflot[14] og Olav Skjevesland. Skjevesland kallar i si bok ”Levende kyrkje” (1993) det fyrste synet for ”den lavprofilerte folkekirke” Han verkar sjå få positive tilknytingspunkt til ritualkristendom og folkereligiøsitet. Kyrkjevekst-litteraturen byggjer også på ei slik kyrkjeforståing.
Som tidlegare nevnt er det denne kristendomsforma som mykje har rådd grunnen i store delar av kyrkja. Både gjennom organisasjonane, men også gjennom reformbevegelsen i kyrkja, som snakkar om ein aktiv menighetskjerne.
Harald Hegstad ynskjer sjølv ei meir allsidig situasjonsbeskriving, ei meir dynamisk kyrkjeforståing som gjer det mogeleg både å bekrefte og utfordre.[15]
Eigen ståstad
Sjølv har eg som prest eit folkekyrkjeleg perspektiv på mi presteteneste. Eg ynskjer å bekrefte dei døypte og styrkje deira identitet som kristne. At me, alle som er døypte, er lemer på Kristi kropp.
Å lesa 1.Kor.12 i eit folkekyrkjeleg lys kan gje nye perspektiv. Det er dåpen som innlemmer: ”For med ein Ande vart vi alle døypte til å vera ein kropp”.
Om eit medlem seier ”fordi du ikkje… høyrer du ikkje med til lekamen, så høyrer ho likefullt med. Og om eit medlem vil seia ”fordi eg ikkje…. høyrer eg ikkje med til lekamen, så høyrer han like fullt til.
Jesus etablerer eit bordfellesskap som sprengjer rammer og framstår som provoserande inkluderande
Menneskesonen er komen, han både et og drikk: Sjå for ein storetar og vindrikkar, ven med tollarar og syndarar. Luk.7,34
Våre lokalkyrkjelydar skulle vera prega av dette fellesskapet som i sitt vesen er ope og inkluderande. Her har Bymisjonen og Frelsesarmeen vist veg. Likeeins trusopplæringsreforma og arbeid med ”Gudsteneste for alle” (med integrering av menneske med funksjonshemming).
Skal ikkje kyrkjemedlemene ufordrast, skal dei berre bekreftast?
Eg meiner ingen kan utfordrast som ikkje er tilstrekkeleg bekrefta og at mange lever med ei haldning om at dei ”ikkje er god nok”. Det er den aktive kjernen og dei tilsette som skal utfordrast, slik eg ser det. Utfordrast på å i endå større grad bekrefta dei som kjem. For dei kjem: til dåp, til konfirmasjon, i glede og i sorg, til advent og jul og ved andre merkedagar.
Eg trur ordet ”utfordre” kan få kvile ei stund. Der finst eit anna, opnare ord som heiter ”invitere”.
I Luk.14 vert det invitert til Guds rike/den store festen ”Kom for alt er ferdig”. Det har lite med utfordring å gjere (som meir er henta frå kamp-arenaen).
Sjømannskirken har gjestfridom som eit av sine kjernebegrep.[16]
”Ta imot kvarandre, slik Kristus tok imot dykk dykk” Rom.15,7
Er det ikkje samlinga om ord og sakrament konstituerande for kyrkjelyden? Eg meiner at gudstenesta er livsviktig og at det er for sjeldan gudsteneste i mange kyrkjer på landsbygda. Men er det avgjerande kor mange som kjem? Kunne kyrkja i større grad tenkje at dei som samlast, samlast på vegne av alle i kyrkjelyden. [17]
Mark.2,1-12 om det bærande fellesskapet. Fire mann som bar han og firte han ned frå taket. Då Jesus såg deira tru, sa han til den lamme: Son, syndene dine er tilgjevne”
Eit fellesskap der me ber (for) kvarandre. Me tek del i eit stort trusfellesskap, der alle dei døypte høyrer heime.[18]
Kunne det også verta ein realitet det som ny gudstenestereform legg opp til og som er praksis i mange land: at sakramentet vert bore ut til gamle og sjuke etter gudstenesta. At dei slik også vart med i fellesskapet!
Då Bjørgvin bispedømme arbeidde med sin visjon om å gjera Kristus kjend, trudd, elska og etterfylgd, oppdaga ein det viktige ordet SAMAN. Det er saman, i fellesskap, at slike visjonar vert oppnådd.
Ef.4,1 De må leva eit liv(…) mildt, audmjukt og tålmodig så de ber over med kvarandre i kjærleik. Gjer alt de kan for å ta vare på einskapen i Anden, den fred som bind saman: ein kropp og ein Ande, liksom de fekk ei von då de vart kalla, ein Herre, ei tru, ein dåp, ein Gud og Far for alle, han som er over alle og gjennom alle og i alle.
Også Joh.4 om den samaritanske kvinna er eit anna eksempel på kyrkja si grensesprengjande kraft. Jesus har ein mat som me ikkje veit om. Han brukar den utstøytte, medan ”kjernen” er travelt oppteken med andre ting (skaffa mat). Den samaritanske kvinna som hadde hatt fem menn, var tredobbelt utstøytt og urein (samaritan, kvinne, hatt mange menn). Dette er den fyrste misjonæren som fører ein heil by til tru på Kristus.
…..så høyrer dei like fullt til !!
Det kan vere nyttig med eit sideblikk til andre konfesjonar og andre måtar å tenkje kyrkje på. Innafor den ortodokse ekklesiologen har ein utvikla den sokalla ”Communio-tanken”
( Koinonia). Det er særleg den russisk-ortodokse biskopen John Zizioulas som har utfalda dette nærare.
”The church as a communion reflects God’s being as communion in the way this communion will be revealed fully in the kingdom”[19]
I botnen for Communiotanken ligg ei trinitarisk gudsforståing: Gud er treeinig, og som treeinig Gud eit fellesskap. Dette indre-trinitariske fellesskapet mellom personane i guddommen er kjelda og opphavet til fellesskapet mellom kyrkja sine lemmer. Det er fellesskapet i Gud som skaper fellesskapet i kyrkja. Kyrkja er eit solidaritetsfellesskap som er eit gjenskin av den kjærleiken som gjensidig strøymer mellom personane i guddommen. Kyrkja er som communio ein vev av relasjonar der menneske gir og får del i kvarandres gåver og der fellesskapet ber kvarandre sine byrder ”Når eit lem lir, lid dei andre med ” 1.Kor.12,26)
”From the fact that a human being is a member of the Church, he becomes an ”image of God” he exists as God Himself exists, he takes God’s ”way of being”. This way of being is a way of relationship with the world, with other people and with God, an event of communion, and that is why it cannot be realized as the achievement of an individual, but only as and ecclesial act (Being as a Communion, 1985 s 124-5)[20]
There is no true being without communion.
Nattverden (kommunionen) er sentral i ortodoks ekklesiologi og er kyrkja sin grunntanke.
Eg trur denne vekta på fellesskapet, på det relasjonelle, kan vera eit nyttig korrektiv til vår norsk/lutherske individfokuserte kristendom.
SAMAN er me kyrkje.
Feministteologen Letty Russel fører denne tanken vidare[21] når ho skriv om samlinga om bordet der ALLE vert invitert, også dei som har definert seg utafor.
ET BORD…
…der mange samles rundt
…der det er nok mat for alle
…der alle skal være velkomne
…der det er lov å være uenig
…som er vakkert og innbydende
…som gjør det mulig å arbeide
[22]
Å føra menneske inn i "hellighgetssonen"
Avslutningsvis vil eg peika på Manfred Josuttis pastoralteologi[23] og særleg det han skriv om presten som førar inn i ”hellighetssonen”. Josuttis meiner at dette vil vera framtidas prestar si fremste oppgåve: ”Prester fører inn i den skjulte og i vår tid forbudte hellighetssonen”. Gudstenesta står i sentrum for denne presterolla. Han viser til symbol og rituale si verknadskraft. Presterolla i seg sjølv er eit religiøst symbol.
Josuttis spør kritisk: ”Hvordan kan prester fylle sin oppgave i en kirke som ikke kjenner noen hellige steder, ingen utopiske mål, ingen himmelske ekskursjoner, ingen mystiske erfaringer, ingen skjulte åpenbaringer? Hvor ligger grenseovergangen til den annen verden? Finnes det også i det moderne samfunn steder eller øyeblikk hvor man helt uventet, kanskje også uunngåelig, kommer nær den hellige makt?”[24]
Josuttis finn at det er tre livsområde kor religiøs praksis framleis synes å vera meiningsfyllt. 1)Kasualia: Dåpen, konfirmasjonen, vigselen og gravferda. I desse sosiale overgangar, ved livs- eller overgangsritene, står prestane menneske bi. 2) Høgtidene 3) Prosessar og fylgjer av ulukker og dødsfall der prestar vert bedne om å assistera. Vera grenselos i desse liv-død-overgangane.
Den meste elementære akt av språkleg grenseoverskriding meiner han finst i bøna. Prestar som har si verksemd ved livets grenser, må på grunn av sitt yrke øva seg i å be. Bøna er urforma for ein kvar religiøs praksis og overskrid området for sosial kommunikasjon. [25] (side 126)
Eg meiner Josuttis har mykje å tilføra oss som folkekyrkje. Me treng andre tolkingsnøklar enn frikyrkjene og forsamlingane kan tilby. Dei har ein heilt anna struktur.
Stephanie Dietrich har sett fram ei tese
”Utfordringen for Den norske kirke i dag ligger i å øke medlemmenes/de døptes bevissthet om at de er kirken” [26]
Eg trur ho har rett.
Og eg trur me som folkekyrkje med fordel i større grad kan bekrefta og myndiggjera dei døypte og gje verdi til det som faktisk er. At dei døypte utgjer det kristne fellesskapet.
Difor dekkar me og inviterer til bords !
Martin Lönnebo skreiv i 1984 at folkekyrkja si store utfordring er at ho meir må verta det ho allereie er, nemleg kyrkje, Kuriakos, tilhøyrande Herren. At me er folkekyrkja med folket. Noko som inneber at me tek del i folket si sorg, si glede. Ikkje som tilskodarar, ekspertar, kritikarar, men som sysken i trua.[27]
Eg meiner dette er ord som ikkje er mindre gyldige i dag.
Ola Sigurdsson snakkar om myndiggjering av den einskilde i fellesskapet[28]:
”Gemenskapet kan vara den plats där den enskilde övar sig i at formulera sig och ta ansvar. En fungerande kyrklig gemenskap handlar därför inte om indoktrinering av den enskilde, utan om den enskildes myndiggörande just genom gemenskapen.[29]
Eit gamalt norsk smykke av ein tekst – noko av det eldste handskriftet me har på gamalnorsk - er ”Stavkyrkjepreika” i Gamalnorsk homiliebok frå 1150[30]. Dette skal ha vore preike ved kyrkjevigsling. Med Josuttis sine ord om presten som førar inn i ”hellighetssonen” frisk i minne, kan det stå som passande avslutning på dette refleksjonsnotatet.
"Med di me held kyrkjehelg i dag, gode brør, så
er det fyrst naudsynt å vita kor mykje miskunn me tek imot i kyrkja. Fyrst av
alt når eit menneske er komen til verda, så skal han berast til kyrkje og verta
døypt. Då vert han Guds barn, han som var ein syndens trell. I kyrkja skal vår
Herre Jesu Kristi lekam og blod verta innvigd, som heile kyrkjelyden skal nyta
til si frelse. I denne gudstenesta lukkar himmelen seg opp og englar kjem til
menneska og fylgjer presten si teneste.
I kyrkja er møtestaden for forlik
mellom Gud og menneske. Og alle bøner som me bed for oss der, dei høyrer Gud med
hugnad. Viss me fell i stor synd og vert uforlikte med Gud skal me fara til
kyrkje og skrifta for presten og forlika oss med Gud. Når ein mann andar ut,
skal lekamen hans førast til kyrkje og gravleggjast der. Og presten skal gøyma
ånda hans i Guds hand.
Difor, gode vener, skulle me stella godt med kyrkjene
våre. For der søkjer me Guds miskunn så snart me er komne til verda, medan me er
i verda og når me fer frå verda.
Men med di same namnet er nytta i bøkene om
både kyrkjehus og kyrkjelyd, så må me seia noko om korleis kyrkja er eit bilde
på kyrkjelyden og korleis den kristne kyrkjelyden kan kallast Guds hus. For
apostelen Paulus seier: ”De er eit heilagt tempel for Gud, som bur i dykk”
1.Kor.6,19
Notar:
1 Sevat Lappegard ”Folkekyrkjeteologi” i Sandvik, Bjørn (red.). Folkekirken: Status og strategier. Presteforeningens studiebibliotek nr. 29. Oslo: Den norske kirkes presteforening, 1988.
2 Dag Myhre-Nilsen skriv i artikkelen ”Vi tror på en ganske allminnelig kyrkje” NTT 1996 ”Kanskje kan ma si at et kirkesyn av Ludvig Hopes type i praksis har vært meir utbredt i den kirkelige bevissthet enn den eksplisitte tilslutning skulle tilsi” (s.68)
[3] Sevat Lappegard ”Folkekyrkjeteologi” Oslo 1988 s.113
[4] Lappegard 1988:115
[5] Harald Hegstad. “Misjonerende folkekirke. Selvmotsigelse eller mulighet?” Norsk Tidsskrift for Misjon nr. 4, årg. 58, 2004. s.215-216
[6] Dag Myhre-Nilsen ”Vi tror på en ganske alminnelig kirke” NTT 1996. Artikkelen er ei samanfatning av ei større avhandling En hellig og ganske alminnelig kirke: Teologiske aspekter ved kirkens identitet i samfunnet. Trondheim 1988. Særleg s.337-414 der han drøftar folkekyrkja som ekklesiologisk tema.
[7] I pensumlitteraturen representert med Lars Johan Danbolt og Hans Stifoss-Hanssen. ”Hvermann og Gud: Om religiøst liv i folkekirken”. Oslo: Verbum, 2003.
[8] Mellom anna: ”Troskollektivet” (En sosiologisk studie av posesser i folkekirkens oppløsing i Norge UiO Oslo 1986 der han har ei tese om at troskollektivet virkar oppløysande på folkekyrkja.
[9] Anne B Bolstad: ”Sundag. Helg i Norge 1870-1970”, Oslo 1983 skildrar ein del tradisjonar, ikkje minst rundt sundagen som heilagdag.
[10] Arne Bugge Amundsen si folkeminneavhandling om dåpstradisjonar. Det oppstår ein ”fromhetskonflikt” som er med og gjør den eldre folkereligøsiteten hjemløs i kirken (sitert etter Lappegard 1998:122)
[11] ”Når troen deles” Styringsgruppas rapport frå Trosopplæringsreformens forsøks- og utviklingsfase 2003-2008
[12] Viser her til ei relativt fersk bok av generalsekretær Kjell Bertel Nyland ”Tolk og tjener – et bidrag til Sjømannskirkens selvforståelse og brukerforståelse” Bergen 2005. Her er også Sjømannskirken sitt verdidokument.
[13] Jørgensen, Knud: “Trenger kirken omvendelse? På vei mot en misjonal ekklesiologi” i: Engelsviken, T. og K. O. Sannes (red.): Hva vil det si å være kirke? Kirkens vesen og oppdrag. Trondheim: Tapir akademisk forlag, 2004.
[14] Myhre-Nilsen (1998) siterer Aarflot:
”Spenningen i folkekirken består i at vi har et sentrum som må tas alvorlig i den aktive menighet av personlig troende, men at vi også har en periferi som har krav på å tas like alvorlig, nemlig mengden av de døpte som har et passivt forhold til den kristne tro (…) Den bekjennende menighet er subjekt, og den døpte menighet – som også menighetskjernen er en del av – er objekt for kirkens arbeid (Aarflot 1990:216)
[15] Viser her til Hegstad 2004, men også til ”Folkekirke og trosfellesskap – et kirkesosiologisk og ekklesiologisk grunnproblem belyst gjennom en undersøkelse av tre norske lokalmenigheter.” Det verdfulle her er at det er gjort intervju med kyrkjemedlemer i tre ulike kyrkjelydar (i Trøndelag, på Jæren og utafor Oslo)
[16] Nyland 2005:69 om gjestevennskap
[17] Viser til Skard-Dokka sin artikkel om prestetenesta
[18] Eg har sjølv brukt dette i konfirmantsamanhang (Egon Askvik: Kristuskransen for konfirmantar, Verbum 2004):
”Gud er i mørkret”, forklarte Ann som laga kransen for oss. Nokon har opplevd det: Då livet var på det mørkaste då kom Gud nær på ein særskilt måte. ”Eg vil gje deg skattar som er skjult i mørkret, på løynlege stader” står det i Bibelen. Ikkje alle opplever det slik. Nokon ser berre den svarte natta. Då er det fellesskapet som skal bera. Slik var det for han som låg for døden og sa til presten: ”Eg veit ikkje om eg trur lenger, eg veit ikkje eingong om eg kan be”. Då varte presten: ”No skal du sleppa å tru og du skal sleppa å be. No skal me tru og be for deg.” Det er det kristne fellesskapet. Me trur saman. Og me deler mørkret saman.”
[19] Sitert frå Ola Tjørhom: ”Kirken – troens mor” der Communio-tenkinga og Zizioula vert presentert (s.117-124) Tron Fagermoen skriv også om dette Halvtårsskrift for praktisk teologi 1/05 i artikkelen ”Diakoni som menighetsutvikling” s.16-17
[20] Sitert frå Veli-Matti Kärkkäinen: An introduction to Ecclesiology 2002 som har eit eige kapittel om John Zizioula sin ekklesiologi.
[21] Letty Russell “Church in the Round: Feminist Interpretation of the Church”. Louisville, Kentucky: Westminster/ John Knox Press, 1993.
[22] Modellen er henta frå Stephanie Dietrich si forelesing Hong Kong november 2008
[23] Sitert etter Hans Arne Akerø ”Prest – en veileder inn i hellighetssonen? En presentasjon av, og kommentar til, Manfred Josuttis’ nye pastoralteologi” i Hougsnæs, Marit Halvorsen (red.). Kirken, lekfolket og presteskapet: Kirkeliv og kirkereformer i Den norske kirke ved tusenårsskiftet. FS Frank Grimstad. Oslo: Kirkens Arbeidsgiverforening, 1999.
[24] Akerø s.125
[25] Akerø s.126
[26] PLU foredrag Hong Kong 2008
[27] Martin Lönnebo: ”Början til ett manifest” Halvtårskrift for Praktisk teologi 1/84
[28] Ola Sigurdson: ”Kyrkans synlighet och sårbarhet”
[29] Sigurdson s.132
[30] Sitert frå boka ”Undredal – kyrkja og bygda” av Torkjell Djupedal. Her er stavkyrkjepreika omsett til nynorsk av Kjetil Neteland på grunnlag av ”Messuskyringar”, Oslo 1952, Gustav Indrebø: Gamal norsk homiliebok Oslo 1931, Astrid Salvesen si omsetjing i ”Gammel norsk homiliebok” Oslo 1971 og N.Nilsson si omsetjing.
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar